Καταρχήν (κατ’ αρχήν) ή Καταρχάς (κατ’ αρχάς);
Καταρχήν ή Καταρχάς;
γράφει ο Βασίλειος Αρετάκης,
Φιλόλογος
Οι δύο αρχαιοπρεπείς εκφράσεις καταρχήν (κατ’ αρχήν) και καταρχάς (κατ’ αρχάς) είναι παρεμφερείς, αλλά διαφέρουν σημασιολογικά. Στον καθημερινό λόγο συχνά συγχέεται η σημασία των φράσεων αυτών, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιείται καταχρηστικά η φράση καταρχήν (κατ’ αρχήν) με τη σημασία της φράσης καταρχάς (κατ’ αρχάς).
Για να γίνει σαφής η διαφορά τους, πρέπει πρώτα να κατανοηθεί ότι η λέξη αρχή έχει άλλη σημασία στην κάθε φράση.
καταρχάς (κατ’ αρχάς)
Ειδικότερα, στη φράση καταρχάς (κατ’ αρχάς) η λέξη αρχή σημαίνει αφετηρία, έναρξη, ξεκίνημα. Άρα, η φράση καταρχάς (κατ’ αρχάς) δηλώνει χρόνο και σημαίνει αρχικά, στην αρχή, πρώτα-πρώτα, κατά πρώτον.
Παραδείγματα:
- Κατ’ αρχάς, κυρίες και κύριοι, σας καλωσορίζω στο συνέδριο.
- Σκέφτομαι κατ’ αρχάς να πάρουμε πρωινό στις 08:00 και έπειτα να ξεκινήσουμε τη μελέτη.
- Ο δημοσιογράφος ήθελε να παρουσιάσει κατ’ αρχάς την άποψη της κυβέρνησης και μετά να δημοσιεύσει τις θέσεις της αντιπολίτευσης.
καταρχήν (κατ’ αρχήν)
Από την άλλη πλευρά, στη φράση καταρχήν (κατ’ αρχήν) η λέξη αρχή σημαίνει πρώτη αιτία, βάση, ουσία. Επομένως, η φράση καταρχήν (κατ’ αρχήν) δηλώνει τρόπο και σημαίνει βασικά, κατά βάση, κατά κύριο λόγο, σε γενικές γραμμές.
Παραδείγματα:
- Κατ’ αρχήν, το συνέδριο έχει ως θέμα του τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, αλλά ο πρώτος εισηγητής θα αναφερθεί και στον Γαλλικό Διαφωτισμό.
- Συμφωνώ κατ’ αρχήν με την πρότασή σου, αλλά πιστεύω ότι η μελέτη πρέπει να ξεκινήσει νωρίτερα.
- Σήμερα οι βουλευτές θα συζητήσουν το νομοσχέδιο κατ’ αρχήν και την άλλη εβδομάδα καλούνται να το ψηφίσουν κατ’ άρθρο.
Πηγές:
Μπαμπινιώτης Γ., Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, εκδ. Κέντρο Λεξικολογίας: 2019
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, εκδ. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών: 1998
Liddell H.G. – Scott R., Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσης, εκδ. Πελεκάνος: 2007
Κατηγορία: ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΛΑΘΗ