Τελικό -ν | Πότε βάζουμε τελικό -ν: κανόνες και παραδείγματα

γράφει η Άννα-Μαρία Φουντουλάκη,
Φιλόλογος-Γλωσσολόγος

Τελικό -ν

Πότε χρησιμοποιείται το ν στο τέλος της λέξης; Από τι εξαρτάται η διατήρηση ή η παράλειψή του;

Ποια γραφή θα επιλέξω στις παρακάτω φράσεις:

• Ανέλαβε τον θρόνο ή το θρόνο;
• Επισκέφτηκε τη βασίλισσα ή την βασίλισσα;
• Γέννησε έναν ηγέτη ή ένα ηγέτη;
• Τον διαδέχτηκε ή το διαδέχτηκε;

Στη νέα ελληνική συναντάμε συχνά λέξεις των οποίων το τελικό -ν άλλοτε δηλώνεται και άλλοτε παραλείπεται. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν το οριστικό άρθρο τον, την, το αριθμητικό και αόριστο άρθρο έναν, η προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτόν, τον (αδύναμος τύπος αντωνυμίας) αυτήν, την (αδύναμος τύπος αντωνυμίας), τα άκλιτα δεν, μην και το τροπικό επίρρημα σαν.

Προτού προχωρήσουμε στην περιγραφή των γραμματικών κανόνων που αφορούν το τελικό -ν, αξίζει να σημειώσουμε πως για το συγκεκριμένο ζήτημα έχουν διατυπωθεί πολλές και αντικρουόμενες απόψεις. Στο παρόν άρθρο επιχειρείται να γίνει μία σύντομη παρουσίαση των προτάσεων αυτών. Αρχικά, παρατίθενται οι κανόνες χρήσης του -ν, σύμφωνα με τη σχολική γραμματική της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και στη συνέχεια, αναφέρονται σχόλια και προτάσεις άλλων γραμματικών και γλωσσολόγων.

Η δική μου πρόταση δίνεται στον συγκεντρωτικό πίνακα που παρατίθεται στο τέλος. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως οι κανόνες που εξετάζουμε είναι συμβατικοί. Δεν υπάρχει «λάθος» και «σωστό». Ωστόσο, υπάρχουν τεκμηριωμένες απόψεις μελετητών, τις οποίες λαμβάνουμε υπόψη για να αποφασίσουμε ποιον κανόνα θα ακολουθούμε, ώστε να προσθέτουμε ή να παραλείπουμε το τελικό -ν, όχι τυχαία, αλλά με συνέπεια.

Σύμφωνα με τη σχολική γραμματική της νέας ελληνικής (Χατζησαββίδης & Χατζησαββίδου, 2011; Φιλιππάκη-Warburton κ.ά., 2012), στον γραπτό λόγο το -ν διατηρείται στην αιτιατική ενικού του οριστικού άρθρου (τη[ν]/στη[ν]) και της προσωπικής αντωνυμίας (αυτή[ν], τη[ν]) του θηλυκού γένους, καθώς και στα αρνητικά μόρια δε(ν) και μη(ν), όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν ή από τα σύμφωνα κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ.

Αντίθετα, όταν το αρκτικό γράμμα της επόμενης λέξης είναι β, δ, γ, φ, θ, χ, μ, ν, λ, ρ, σ, ζ το -ν απουσιάζει.

* Το μην αποβάλλει το τελικό -ν, όταν ακολουθεί σημείο στίξης (Μη!) και στις περιπτώσεις λόγιων μετοχών σε στερεότυπες φράσεις (μη καπνίζοντες) (Ιορδανίδου, 1999).

Σύμφωνα και πάλι με τη διδασκόμενη γραμματική, στην περίπτωση του οριστικού και αόριστου άρθρου (τον, στον, έναν) και της προσωπικής αντωνυμίας (αυτόν, τον) του αρσενικού γένους το -ν διατηρείται πάντα στον γραπτό λόγο στην αιτιατική του ενικού αριθμού ανεξάρτητα από το γράμμα που ακολουθεί.

Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση του σαν (βλ. παρακάτω)

Σημειώνεται ότι: παρότι στον γραπτό λόγο προτείνεται να χρησιμοποιείται σε όλες τις περιπτώσεις, στον προφορικό λόγο το τελικό -ν προφέρεται συνήθως μόνο όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ.

Η διαφορετική αντιμετώπιση του οριστικού και αόριστου άρθρου και της προσωπικής αντωνυμίας του αρσενικού προτείνεται από γλωσσολόγους (Αγ. Τσοπανάκης, Χ. Κλαίρης και Γ. Μπαμπινιώτης), προκειμένου να αποφεύγεται η σύγχυση με τους αντίστοιχους τύπους του ουδετέρου. Μάλιστα ο Τσοπανάκης (1987) υπογραμμίζει τη χρησιμότητα αυτού του κανόνα σε μεγαλύτερες φράσεις όπου ένα ή περισσότερα επίθετα παρεμβάλλονται ανάμεσα στο άρθρο και στο ουσιαστικό προκαλώντας κάποια αβεβαιότητα στον αναγνώστη.

Π.χ. τον μεγάλο κόλπο ~ το μεγάλο κόλπο (άλλη σημασία)
Παρουσίασε το(ν) νέο, αναλυτικό και εκσυγχρονισμένο κανονισμό.

Ακολουθώντας την ίδια γραμμή, έχει προταθεί να γράφεται και το αρνητικό μόριο δεν πάντοτε με -ν ανεξάρτητα από το γράμμα της λέξης που έπεται, για να διακρίνεται από τον σύνδεσμο δε (Μ. Τριανταφυλλίδης, 1975).

Π.χ. Δεν θα έρθω στον χορό, δεν έχω χρόνο.

Συμπληρωματικά, η Ιορδανίδου (1999) αναφέρει πως αντωνυμίες αρσενικού γένους, όπως οι ποιος, όποιος, κάποιος, όσος, πόσος, κάμποσος, τέτοιος, άλλος διατηρούν το τελικό -ν για τη δήλωση του αρσενικού γένους όταν δεν προηγείται άρθρο ή αντωνυμία (που δηλώνει το γένος), όταν δεν προσδιορίζουν ουσιαστικό ή όταν ακολουθεί σημείο στίξης.

Τέλος, κατά τη νεοελληνική γραμματική του Μανόλη Τριανταφυλλίδη (1985), τον κανόνα του αρσενικού οριστικού και αόριστου άρθρου ακολουθεί και η περίπτωση του σαν, το οποίο διατηρεί πάντα το τελικό -ν ανεξάρτητα από το περιβάλλον στο οποίο συναντάται.

Από όσα προηγήθηκαν καταλαβαίνουμε πως δεν υπάρχει απόλυτη ταύτιση των μελετητών σχετικά με την αντιμετώπιση του τελικού -ν. Το ζήτημα αυτό έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις, από τις οποίες προκύπτουν πολλές φορές διαφορετικά αποτελέσματα. Παρακάτω παρουσιάζεται συνοπτικά η δική μου πρόταση σχετικά με τη χρήση του -ν στις περιπτώσεις που εξετάστηκαν.

Πηγές
Ιορδανίδου, Α. (1999). (επιμ.), Οδηγός της Νεοελληνικής Γλώσσας, Πατάκης.
Κλαίρης Χρ. & Μπαμπινιώτης Γ. (2005). Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Δομολειτουργική – Επικοινωνιακή. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.
Τσοπανάκης, Αγ. (1987). Προβλήματα της δημοτικής: το τελικό ν. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη.
Φιλιππάκη-Warburton, Ειρ., Γεωργιαφέντης, Μ. Κοτζόγλου Γ & Λουκά Μ. (2012). Γραμματική Ε’ & ΣΤ’ Δημοτικού. Αθήνα: ΙΤΥΕ “Διόφαντος”.
Χατζησαββίδης, Σ. & Χατζησαββίδου Α. (2011). Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α’, Β’ Γ’ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, Αθήνα Έκδοση Α.

Δείτε ακόμα:

• Καλύτερα ή Καλλίτερα ή Καλήτερα; – Ορθογραφία – Κλίση – Ετυμολογία
• Τα Ρήματα
• Πολύς
• Ο Επικεφαλής

Κατηγορία: ΑΡΘΡΑ, ΓΛΩΣΣΙΚΑ

Tags: Ν ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ, ΤΕΛΙΚΟ Ν ΚΑΝΟΝΕΣ, ΤΕΛΙΚΟ Ν ΠΟΥ ΜΠΑΙΝΕΙ