Παρμενίδης «Animated…Φιλόσοφοι» Επεισόδιο 3
Παρμενίδης «Animated…Φιλόσοφοι» Επεισόδιο 3
Βρισκόμαστε στα 515 π. Χ. σε μία ελληνική πόλη της νότιας Ιταλίας, την Ελέα. Εκεί γεννιέται ο άνθρωπος που πρώτος αποσαφήνισε μία διάκριση, η οποία έμελλε να επηρεάσει για πάντα, τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα. Τη διάκριση μεταξύ αλήθειας και πλάνης και το όνομα αυτού, Παρμενίδης.
Πνεύμα Εποχής του Παρμενίδη
Στην αρχαιότητα οι πρώτοι Έλληνες φιλόσοφοι, προσπαθούσαν να βρουν απάντηση στο ερώτημα «Ποιο είναι το θεμέλιο της πραγματικότητας;» ή αλλιώς «Ποιο είναι εκείνο το στοιχείο που συνδέει, ολόκληρο το σύμπαν;». Οι απαντήσεις που είχαν δοθεί μέχρι τότε, σχετίζονται με τα τέσσερα στοιχεία της φύσης (φωτιά, νερό, γη, αέρας) και φυσικά κανένας φιλόσοφος δε συμφωνούσε με κανένα. Άλλος υποστήριζε πως η βάση του κόσμου είναι το νερό, άλλος η φωτιά, άλλος μιλούσε για το στοιχείο της γης και άλλος για εκείνο του αέρα. Το ερώτημα σχετικά με το ποια είναι η βάση απ’ όπου όλη η πραγματικότητα αναπτύσσεται, αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα της φιλοσοφίας. Η αναζήτηση της αρχής ή αλλιώς των πρώτων αιτιών του σύμπαντος, αργότερα ονομάστηκε μεταφυσική. Αυτό σημαίνει στη φιλοσοφία η λέξη μεταφυσική. Και όχι οι δράκοι και οι μάγισσες, με τα οποία αργότερα συνδέθηκε. Ο Παρμενίδης λοιπόν στο ερώτημα «Ποια είναι η βάση όλων των πραγμάτων; Ποιο είναι το πιο πρωταρχικό χαρακτηριστικό τους, έδωσε την πιο πρωτότυπη, αλλά και ουσιαστική απάντηση, που έχει δοθεί, όχι μέχρι τότε, αλλά και πιθανώς και μέχρι σήμερα. Κατέληξε στο ότι η αρχή που ψάχνουμε, δε μπορεί να είναι κάτι όπως η φωτιά ή το νερό. Αντίθετα απάντησε ότι το πιο βασικό και κοινό χαρακτηριστικό, που συνδέει όλα όσα υπάρχουνε, αποτελεί ακριβώς ότι αυτά υπάρχουνε. Το ότι αυτά είναι. Αν αυτό σας φαίνεται απλώς διαπίστωση, τότε ξανασκεφτείτε το… Ο Παρμενίδης με την παραπάνω ιδέα, δηλαδή ότι η πιο θεμελιώδης ιδιότητα που έχουν τα πράγματα, είναι ότι αυτά καταρχάς είναι. Έκανε μία τεράστια τομή, στη δυτική σκέψη. Αποτέλεσε τον πρώτο άνθρωπο, που έθεσε το ζήτημα του είναι. Ενός δηλαδή από τα σημαντικότερα θέματα, που απασχολούν μέχρι και σήμερα τη φιλοσοφία.
Η ζωή του Παρμενίδη
Ο Παρμενίδης ήταν αριστοκρατικής καταγωγής και οφείλει την αρχική του εκπαίδευση στη φιλοσοφία του Πυθαγόρα. Ο ίδιος ήταν ο ιδρυτής μίας δυναστείας ιερέων και θεραπευτών, οι οποίοι συνδέονταν με τη λατρεία του θεού Απόλλωνα. Ήταν από πλούσια και αρχοντική οικογένεια. Η φιλοσοφία του λέγεται ότι ήταν αποτέλεσμα μίας θείας αποκάλυψης. Γι’ αυτό έγραψε το μοναδικό του έργο με μία πλούσια, συμβολική, επιβλητική αλλά και δυσνόητη, όχι μόνο αυτό, αλλά είχε και τη μορφή ποιήματος.
Αισθήσεις εναντίον λογικής
Ο Παρμενίδης απέναντι στο δίλημμα «Τι χρειάζεται να εμπιστευτούμε περισσότερο, ώστε να βρούμε την αλήθεια; Τη λογική ή τις αισθήσεις μας;» απάντησε ξεκάθαρα τη λογική. Κατά τον ίδιο οι αισθήσεις μας, όπως η όραση, η ακοή ή η όσφρηση δεν μας αποκαλύπτουν την αλήθεια, αλλά αντίθετα μπορούν εύκολο να μας οδηγήσουν σε ψευδαισθήσεις σε πλάνες. Παράδειγμα ένα μεγάλο αντικείμενο, όπως ο ήλιος από μακριά μας φαίνεται μικρό, αλλά και ένα μικρό αντικείμενο από κοντά φαίνεται μεγάλο. Έτσι ο Παρμενίδης, υποστήριξε ότι είναι δύο διαφορετικά ζητήματα, το πως από τη μία φαίνονται τα πράγματα και το πως από την άλλη αυτά πράγματι είναι. Για να βρούμε το είναι ενός πράγματος, χρειάζεται να στηριχτούμε, όχι στις αισθήσεις, αλλά στις σκέψεις, στη λογική μας. Η καθαρή λογική ήταν που οδήγησε τον Παρμενίδη, στο συμπέρασμα πως το ποιο βασικό χαρακτηριστικό, όλων των πραγμάτων στο σύμπαν είναι πως αυτά υπάρχουν. Πως αυτά είναι. Τι σημαίνει όμως είναι;
Τι είναι το είναι;
Ο Παρμενίδης πρώτος απ’ όλους έθεσε το ζήτημα του είναι. Τώρα το τι είναι το είναι, θα μπορούσαμε να πούμε πως αποδίδεται και με το ερώτημα «Ποια είναι η βάση της πραγματικότητας», ή αλλιώς «Ποιο είναι το σταθερό και αναλλοίωτο χαρακτηριστικό του κόσμου, μέσα σε ένα συμπάν που όλα διαρκώς αλλάζουν;». Παραδείγματος χάριν, ένα δέντρο. Ένα δέντρο μπορεί να αλλάζει. Να ρίχνει τα φύλλα του, να μένει γυμνό και μετά να ξαναβγάζει καρπούς, όμως το σταθερό του σημείο, το είναι του είναι οι ρίζες και ο κορμός του. Χωρίς αυτά το δέντρο, δεν είναι δέντρο ή ένα τρίγωνο. Ένα τρίγωνο μπορεί και αυτό να έχει διαφορετικές μορφές, να είναι κόκκινο ή πράσινο. Μεγάλο ή μικρό. Να είναι φτιαγμένο από μέταλλο, ξύλο ή ακόμη και κρέμα. Αυτό που δεν αλλάζει ποτέ, προκειμένου ένα τρίγωνο να είναι τρίγωνο, είναι ότι αυτό έχει τρεις γωνίες. Αυτό είναι το είναι του τριγώνου. Έτσι το ερώτημά μας τώρα γίνεται το εξής. Εφόσον ολόκληρος ο κόσμος διαρκώς αλλάζει, «Ποιο είναι το είναι ολόκληρου του κόσμου;», «Ποια είναι η σταθερή αρχή;», «Το υπέδαφος, όπου οι αλλαγές του στηρίζονται;». Τούτο το ερώτημα είναι που αποτελεί το ιερό δισκοπότηρο της φιλοσοφίας. Το βαθύτερο ίσως ζήτημα, το οποίο καλείται εδώ και αιώνες να αντιμετωπίσει. Η έρευνα γύρω απ’ αυτό, όπως είδαμε, ονομάζεται μεταφυσική ή αλλιώς και οντολογία και μπορούμε να πούμε ότι γεννήθηκε όταν ο Παρμενίδης έθεσε την έννοια του είναι. Το ζητούμενο της οντολογίας δεν είναι η επιστημονική ερώτηση «Πως λειτουργεί το σύμπαν;», αλλά περισσότερο ζητήματα όπως «Ποιο είναι το είναι σύμπαντος;», «Ποιο είναι το νόημα της ύπαρξης του;», «Γιατί να είναι ο κόσμος, όπως τον γνωρίζουμε και όχι κάπως αλλιώς;».
Είναι εναντίον μη είναι
Ο φιλόσοφός μας λοιπόν, πρώτος αποσαφήνισε το διαχωρισμό ανάμεσα στο είναι και το μη είναι ή με άλλα λόγια, ανάμεσα σε ότι υπάρχει και σε ότι δεν υπάρχει. Πως όμως διέκρινε αυτές τις δύο έννοιες; Οπως αναφέραμε ο Παρμενίδης, φανέρωσε πως το είναι λογικά, πρέπει να παραμένει αμετάβλητο. Καμία αλλοίωση δε μπορεί να συμβαίνει σ’ αυτό. Έτσι επιχειρηματολόγησε, πως αν ακολουθήσουμε αποκλειστικά τη λογική, η οποία για τον ίδιο ταυτίζεται με τη γλώσσα, αν ακολουθήσουμε τη γλώσσα το είναι δεν μπορεί να συνοδεύεται από ένα δεν, δηλαδή από μία άρνηση. Φέρ’ ειπείν, όταν λέμε την πρόταση, ένας ελέφαντας που δεν είναι ψηλός, σύμφωνα με τον Παρμενίδη, αναγνωρίζουμε ως ανύπαρκτο όχι μόνο το συγκεκριμένο ελέφαντα, αλλά όλους τους ελέφαντες. Γιατί; Διότι βάζοντας το δεν αλλάζουμε το είναι του ελέφαντα, το οποίο όμως λογικά, ως είναι, δεν μπορεί να αλλάζει. Χρειάζεται να είναι πάντοτε ίδιο και απαράλλακτο. Εφόσον λοιπόν μπορεί να μπει το δεν με οποιοδήποτε τρόπο, μπροστά από το είναι του ελέφαντα. Σημαίνει πως όλο το είδος των ελεφάντων, δεν είναι. Δηλαδή, όσο σουρεαλιστικό και αν ακούγεται δεν υπάρχει. Η ύπαρξη τους και των φιλοσόφων μας, αποτελεί μία ψευδαίσθηση, διότι κατά τα άλλα συμπαθές είδος παχύδερμων, δεν έχει ένα σταθερό είναι. Έτσι επειδή για όλα τα γνωστά όντα του κόσμου, μπορούμε να βάλουμε μπροστά το δεν, να πούμε για παράδειγμα η γάτα μου δεν είναι τώρα στο δωμάτιο. Οι άνθρωποι δεν είναι όλοι ψηλοί. Λέγεται πως ο Παρμενίδης, υποστήριξε πως αν ακολουθήσουμε αυστηρά την οδό της λογικής, θα διαπιστώσουμε πως ο κόσμος, όπως τον αντιλαμβανόμαστε καθημερινά με τις αισθήσεις μας, δεν υπάρχει. Η γη δεν υπάρχει. Η τηλεόραση μπροστά σας δεν υπάρχει. Η σοκολάτα δεν υπάρχει. Το καλοκαίρι δεν υπάρχει. Ο Μιχάλης Χατζηγιάννης ευτυχώς δεν υπάρχει και το πιο περίεργο απ’ όλα, ο ίδιος ο Παρμενίδης, δεν υπάρχει. Οι δε άλλες φωνές, υποστηρίζουν ότι ο Παρμενίδης δεν έλεγε ακριβώς αυτό. Η φιλοσοφία του λένε, δεν αντιμετωπίζει τα πράγματα ως αναλλοίωτα, αλλά μόνο το είναι τους ως κάτι αναλλοίωτο. Φερ’ ειπείν αν ένα τρίγωνο είναι ή δεν είναι μεγάλο ή μικρό, παλιό ή καινούριο, διότι αυτά είναι δευτερεύοντα χαρακτηριστικά του. Το σημαντικό για ένα τρίγωνο είναι να έχει σταθερά τρεις γωνίες. Αν το είναι του δηλαδή, παραμένει σταθερό, τότε λέμε πως το τρίγωνο αυτό υπάρχει. Έτσι μπορούμε να αναγνωρίσουμε και ότι όλα τα πράγματα υπάρχουν, εφόσον το είναι τους παραμένει σταθερό. Με τούτη την ερμηνεία κρατάμε ως υπαρκτό τον κόσμο μας, το καλοκαίρι, τη σοκολάτα κτλ., αλλά μαζί είμαστε αναγκασμένοι να κρατήσουμε και τον Μιχάλη Χατζηγιάννη.
Το Ακίνητο – Άχρονο Σύμπαν
Έτσι λοιπόν ο Παρμενίδης, συμπέρανε πως εφόσον δεν μπορεί να υπάρχει καμία αλλαγή στο είναι, στην πραγματικότητα (και η πραγματικότητα για εκείνον είναι μόνο το είναι) δεν μπορεί να υπάρχει και καμία κίνηση. Γιατί; Μα γιατί η αλλαγή προϋποθέτει την κίνηση, άρα συνεχίζει το συλλογισμό του, λογικά δεν υπάρχει ούτε ο χρόνος. Γιατί ο χρόνος εκείνο που μετράει είναι την κίνηση. Την αλλαγή. Δεν υπάρχει παρελθόν και μέλλον. Αντίθετα, υπάρχει μόνο ένα προκαθορισμένο και αιώνιο παρόν, που τα περιλαμβάνει όλα. Αυτό σημαίνει πως άμα σταθεί κανείς έξω από το σύμπαν και δει το παρελθόν και το μέλλον ταυτόχρονα, δε θα δει τίποτα να αλλάζει. Θα δει μόνο ένα κλειστό και στατικό πλαίσιο με διάφορα πράγματα μέσα. Ο μόνος λόγος που αυτό δεν το κάνουμε είναι σχεδόν κατά τύχη. Διότι μπορούμε και θυμόμαστε το παρελθόν, αλλά όχι το μέλλον και έτσι μας δημιουργείται η ψευδαίσθηση, πως υπάρχει κάτι που ονομάζουμε χρόνο. Ο Παρμενίδης λοιπόν αντιλαμβανότανε το χώρο και το χρόνο, ολόκληρο το σύμπαν με άλλα λόγια, ως κάτι το οποίο είχε όρια και δεν είναι άπειρο. Έτσι και εδώ υπήρξε πρωτοπόρος, διότι έθεσε ένα από τα κορυφαία ζητήματα, που απασχολούνε μέχρι σήμερα επιστήμονες και φιλοσόφους. Το εάν δηλαδή ο κόσμος μας είναι άπειρος ή πεπερασμένος.
Η επίδραση του Παρμενίδη…στο Σήμερα
Η επίδραση της θεωρίας του Παρμενίδη, τόσο πάνω στη φιλοσοφία, όσο και πάνω στις πράξεις όλων μας μέχρι σήμερα, είναι τεράστια. Είναι εκείνος που μεταξύ άλλων πρώτος αποσαφήνισε τη διάκριση μεταξύ πραγματικού και φαινομενικού, στην οποία σήμερα στηρίζεται όλη η καθημερινότητά μας. Είναι ο στοχαστής που γέμισε τον ορθολογισμό, θεωρώντας ότι ο δρόμος προς την αλήθεια περνάει μέσα από τα λογικά επιχειρήματα. Ο άνθρωπος που με το έργο του δημιούργησε ένα από τα μέγιστα ρεύματα της φιλοσοφίας, την οντολογία ή αλλιώς τη μεταφυσική. Είναι ακόμη εκείνος, ο οποίος πίστεψε το στοχασμό, πως τα προβλήματα που σχετίζονται με το άπειρο του σύμπαντος και με τη φύση του χρόνου. Ο Παρμενίδης μας άφησε παρακαταθήκη μία από τις πιο δύσκολες, αλλά και μία από τις πιο σημαντικές φιλοσοφίες που άνθρωπος γνώρισε. Ο Νίτσε κάποτε έγραψε πως ο Παρμενίδης εντοπίζοντας τη λογική του είναι, έδωσε ένα μοναδικό κλειδί στον κόσμο, μέσα από το οποίο μπορεί να αρχίσει να ξεδιαλύνεται το μυστήριο που κατακλύζει την πραγματικότητά μας.
Κατηγορία: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΒΙΝΤΕΟ
