ΥΠΝΕ ΜΟΥ ΚΙ ΕΠΑΡΕ ΜΟΥ ΤΟ – Ανάλυση – Περίληψη (Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου)
Ύπνε μου κι έπαρέ μου το
Δημοτικό τραγούδι
Ύπνε μου κι έπαρέ μου το, ύπνε νανούρισέ το
κι αν έχεις μήλα, κόψε του, κουλούρια τάισέ το
κι αν έχεις και ροδόσταμο, να το ροδοσταμνίσεις.
Κι αν μου το πάρεις, ύπνε μου, τρεις χώρες σου χαρίζω
τρεις χώρες και τα τρία χωριά και τρία μοναστήρια.
Την Κάρπαθο με τα νερά, τη Ρόδο με τα πλούτη
και την Κωσταντινούπολη με το πολύ λουάρι.
Κοιμήσου που παράγγειλα κάτω στην Αλεξάνδρα
για να σου φέρουν κόρη μου τσεμπέρι με τα χάντρα.
Νάνι τη την κορούλα μου, την ακριβή μου κόρη
που μου τη λουαριάζουσι γιατροί και δικηγόροι.
Κοιμήσου που να κάθεσαι κι η μοίρα σου να υφαίνει
και το καλό σου ριζικό να κουβαλεί να φέρνει.
Κι αν την επάρεις, ύπνε μου, πάρ’ τη σε περιβόλια
σε κυπαρίσσια σε δεντριά σε μήλα σε κυδώνια.
Ύπνε που παίρεις τα παιδιά, έλα έπαρε και τούτο,
μικρό μικρό μου τώπαρε μεγάλο φέρε μού το.
Κοιμήσου με την Παναγιά και με τον Αϊ-Γιάννη
και τον Αφέντη το Χριστό κι όπου πονεί να γειάνει.
Κοιμήσου που να κοιμηθείς στο μέλι και στο γάλα
και να σε βάλει η μοίρα σου σ’ αρχοντικά μεγάλα.
__________
*έπαρε: πάρε
*λουάρι: αμύθητα πλούτη
*Αλεξάνδρα: Αλεξάνδρεια
*τσεμπέρι: πλουμιστό μαντίλι για το κεφάλι
*τα χάντρα (το χάντρο): οι χάντρες, το μάλαμα
*λουαριάζουσι: λογαριάζουνε, υπολογίζουν ως μελλοντική νύφη
*παίρεις: παίρνεις
*τώπαρε: πάρε το
Ύπνε μου κι έπαρέ μου το: Λίγα λόγια για το τραγούδι: Στην Κάρπαθο επιβιώνει από τα παλιά χρόνια μέχρι σήμερα το έθιμο των «Εφτά». Επτά μέρες μετά τη γέννηση του παιδιού μαζεύονται οι συγγενείς στο σπίτι του και παίρνουν μέρος στην τελετή. Βάζουν το βρέφος σε μεταξωτή κουβέρτα και κρατώντας τις τέσσερις άκρες της το κουνούν και του τραγουδούν τραγούδια (μαντινάδες) στο σκοπό του νανουρίσματος. Δείτε περισσότερα στο εμπλουτισμένο σχολικό βιβλίο.
Ενότητες – πλαγιότιτλοι
1η ενότητα: «Ύπνε μου κι έπαρέ μου το […] το πολύ λουάρι» (στ. 1-7)
Πλαγιότιτλος: Παράκληση στον ύπνο να αποκοιμίσει το μωρό
2η ενότητα: «Κοιμήσου που παράγγειλα […] να κουβαλεί να φέρνει.» (στ. 8-13)
Πλαγιότιτλος: Ευχές, έπαινοι και υποσχέσεις προς το νεογέννητο
3η ενότητα: «Κι αν την επάρεις, ύπνε μου […] μεγάλο φέρε μού το.» (στ. 14-17)
Πλαγιότιτλος: Νέα παράκληση στον ύπνο να χαρίσει στην κόρη όνειρα γλυκά
4η ενότητα: «Κοιμήσου με την Παναγιά […] σ’ αρχοντικά μεγάλα.» (στ. 18-21)
Πλαγιότιτλος: Ευχές για την προστασία του μωρού από την Παναγία, τον Χριστό και τον Αϊ-Γιάννη
Περιληπτική απόδοση κειμένου
Η μάνα/τραγουδίστρια καλεί τον ύπνο να κοιμίσει το μωρό της και του υπόσχεται ως αντάλλαγμα πλούσια δώρα. Έπειτα απευθύνεται στην κόρη, την προτρέπει να κοιμηθεί με παινέματα και ευχές για καλή τύχη, ενώ με μία δεύτερη επίκληση ζητά από τον ύπνο να της χαρίσει όμορφα όνειρα και να τη μεγαλώσει. Το νανούρισμα ολοκληρώνεται με την ευχή της μάνας/τραγουδίστριας να προστατεύεται το παιδί της από την Παναγία, τον Χριστό και τον Αϊ-Γιάννη και να ζήσει μία ζωή με πλούτη και ευτυχία.
Γλώσσα και ύφος
Η γλώσσα του νανουρίσματος είναι απλή δημοτική, λαϊκή, με πολλούς ιδιωματισμούς. Απαντούν λέξεις από την τοπική διάλεκτο της Καρπάθου («έπαρε», «λουάρι», «τα χάντρα», «λουαριάζουσι», «επάρεις», «παίρε», «τώπαρε» κ.ά.). Ο λόγος είναι λιτός και πυκνός, κυριαρχούν τα ουσιαστικά και τα ρήματα, ενώ τα επίθετα είναι ελάχιστα («ακριβή», «καλό», «μικρό», «μεγάλο»). Ωστόσο, υπάρχει ποικιλία εκφραστικών μέσων, που προσδίδουν ζωντάνια στο κείμενο: προσωποποιήσεις του ύπνου και της μοίρας, υπερβολές («Κι αν μου το πάρεις, […] τρία χωριά και τρία μοναστήρια», «Την Κάρπαθο με τα νερά […] την Κωσταντινούπολη με το πολύ λουάρι»), επαναλήψεις («ύπνε», «κοιμήσου», «τρεις/τρία», «μοίρα», «κόρη»), ασύνδετα («σε κυπαρίσσια σε δεντριά σε μήλα σε κυδώνια»), πολυσύνδετα («τρεις χώρες σου χαρίζω τρεις χώρες και τα τρία χωριά και τρία μοναστήρια») κ.ά.
Το ύφος είναι απλό, λιτό και γλαφυρό. Τα σχήματα λόγου, το β΄ ενικό πρόσωπο και η παρατακτική σύνδεση των προτάσεων κάνουν το νανούρισμα πιο ζωηρό, άμεσο και παραστατικό.
Ερωτήσεις
1 Τι ζητά για χάρη του βρέφους από τον ύπνο ο/η τραγουδιστής/-στρια και τι τάζει ο ίδιος να του δώσει ως ανταπόδοση;
2 Πώς προβάλλεται μέσα στο νανούρισμα η αξία της νεογέννητης κόρης;
3 Ποια προϊόντα και τρόφιμα αναφέρονται στο τραγούδι; Σε ποιες παραγωγικές δραστηριότητες των κατοίκων αντιστοιχούν;
4 Σε ποια σημεία του τραγουδιού συναντάμε θέματα από την αρχαία μυθολογία (π.χ. για τη μοίρα) και σε ποια από τη χριστιανική θρησκεία; Προσπαθήστε να εξηγήσετε πώς συνδυάζονται αυτά τα δύο στοιχεία.
Διαθεματικές εργασίες
1 Στο τραγούδι γίνεται λόγος για τέσσερις περιοχές —την Κάρπαθο, τη Ρόδο, την Κωνσταντινούπολη και την Αλεξάνδρεια—, καθεμιά από τις οποίες, όπως αναφέρεται στο κείμενο, είναι φημισμένη για κάτι (νερά, πλούτη κ.λπ.). Αφού χωριστείτε σε τέσσερις ομάδες, κάθε ομάδα να αναζητήσει πληροφορίες και άλλου είδους υλικό (π.χ. φωτογραφίες) για να επιβεβαιώσει ή όχι τη φήμη κάθε περιοχής. Τα βιβλία της Ιστορίας, της Γεωγραφίας και της Oικιακής Oικονομίας θα σας φανούν χρήσιμα.
2 Βρείτε έθιμα της γέννησης και από άλλες περιοχές της Ελλάδας και παρουσιάστε τα στην τάξη με ανάλογη μουσική επένδυση. Mπορείτε επίσης να βρείτε και τραγούδια-νανουρίσματα σύγχρονων συνθετών (π.χ. το νανούρισμα από το Ματωμένο γάμο του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα μελοποιημένο από το Μάνο Χατζιδάκι).
Δείτε τις Λύσεις-Απαντήσεις στις ερωτήσεις και διαθεματικές εργασίες του κειμένου «Ύπνε μου κι έπαρέ μου το» στο βοήθημα Κειμένων Α΄ Γυμνασίου με Λυσάρι.
Η παραπάνω ανάλυση του κειμένου Ύπνε μου κι έπαρέ μου το αποτελεί μέρος του βοηθήματος της Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου έκδοσης taexeiola σε συγγραφή της φιλολόγου Άννας-Μαρίας Φουντουλάκη. Το βοήθημα περριλαμβάνει τις θεματικές ενότητες και πλαγιότιτλους, την περίληψη του κειμένου, σχόλια για τον αφηγητή, τη γλώσσα και το ύφος καθώς και τις λύσεις στις ερωτήσεις και τις διαθεματικές εργασίες.
Κατηγορία: ΑΡΘΡΑ