ΤΑ ΤΣΕΡΚΕΝΙΑ – Ανάλυση – Περίληψη (Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου)
Τα τσερκένια
Κοσμάς Πολίτης
Θα σου μιλήσω για τα τσερκένια.
Eίδες ποτέ σου πολιτεία να σηκώνεται ψηλά; Δεμένη από χιλιάδες σπάγγοι ν’ ανεβαίνει στα ουράνια; E, λοιπόν, ούτε είδες ούτε θα μεταδείς ένα τέτοιο θάμα. Aρχινούσανε την Kαθαρή Δευτέρα —ήτανε αντέτι— και συνέχεια την κάθε Kυριακή και σκόλη, ώσαμε των Bαγιών. Δείτε όλο το κείμενο…
Ενότητες – πλαγιότιτλοι
1η ενότητα: «Θα σου μιλήσω για τα τσερκένια […] για ν’ αμολάρεις το τσερκένι σου.»
Πλαγιότιτλος: Το πέταγμα των χαρταετών στις γειτονιές της Σμύρνης
2η ενότητα: «O Σταυράκης […] Σπάνια όμως.»
Πλαγιότιτλος: Τα παιχνίδια με τους χαρταετούς: «μυρωδιές» και «παρσίματα»
3η ενότητα: «Τα τσερκένια δεν ήτανε σαν τα εδώ […] Έλα, πήγαινε τώρα. Στο καλό.»
Πλαγιότιτλος: Ο τρόπος κατασκευής και τα είδη των χαρταετών
Περιληπτική απόδοση κειμένου
Στο παραπάνω απόσπασμα περιγράφονται οι περιπέτειες μίας ομάδας παιδιών σε μία γειτονιά της Σμύρνης στις αρχές του 20ού αιώνα. Ο Γιακουμής, γέρος πρόσφυγας πια στην Αθήνα, ανακαλεί και διηγείται ιστορίες από το παρελθόν. Αναφέρεται στο έθιμο του πετάγματος του χαρταετού, που ξεκινούσε την Καθαρή Δευτέρα και επαναλαμβανόταν μέχρι την Κυριακή των Βαΐων κάθε Κυριακή και αργία. Στη διαδικασία αυτή λάμβαναν μέρος μικροί και μεγάλοι. Ο αφηγητής παρουσιάζει τα παιχνίδια, τον τρόπο κατασκευής και τα διαφορετικά είδη χαρταετών, που στολίζονταν με γεωμετρικά σχήματα, χρώματα και περίπλοκα σχέδια. Κλείνοντας περιγράφει με νοσταλγική και μελαγχολική διάθεση την εικόνα των τσερκενιών στον ουρανό, που δημιουργούν την αίσθηση μίας ιπτάμενης πολιτείας.
Αφηγητής – γλώσσα και ύφος
Στο απόσπασμα που εξετάζεται αφηγητής είναι ο γερο-Γιακουμής, πρόσφυγας από τη Σμύρνη, που ζει στην Αθήνα. Εξιστορεί περιπέτειες και γεγονότα από την παιδική του ηλικία (ομοδιηγητικός αφηγητής, αφήγηση με εσωτερική εστίαση). Η αφήγηση γίνεται κατά βάση σε πρώτο («Nα σου εξηγηθώ», «να σου πω την αμαρτία μου, εμένα μ’άρεσε», «Tου κρέμαγα σκουλαρίκι» κ.ο.κ.) και τρίτο πρόσωπο («Aρχινούσανε», «αμολάρανε» κ.ο.κ.), αλλά και σε δεύτερο («Eίδες ποτέ σου», «ούτε είδες ούτε θα μεταδείς», «Θα μου πεις», «Nα σου εξηγηθώ»), καθώς το κείμενο προϋποθέτει την ύπαρξη ενός ακροατή, ο οποίος δεν εμφανίζεται πουθενά.
Η γλώσσα του κειμένου είναι αντιπροσωπευτική της ντοπιολαλιάς του λαϊκού ανθρώπου της Σμύρνης. Περιέχει ιδιωματικούς τύπους του μικρασιατικού ιδιώματος («τσερκένια», «θάμα», «αρχινούσαμε», «ώσαμε», «ολάκερη» κ.ά.) και τουρκικές λέξεις («αντέτι», «ταρλά», «μαχαλάς», «χιανετιά» κ.ά). Λόγω της ιδιωματικής γλώσσας και της χρήσης του β΄ προσώπου είναι έντονο το στοιχείο της προφορικότητας. Ο λόγος είναι άμεσος και ζωντανός.
Το ύφος είναι απλό, κατανοητό, γλαφυρό. Οι λεπτομέρειες με τις οποίες περιγράφει τα βιώματά του ο αφηγητής, οι εικόνες και τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί κάνουν τον λόγο του ζωντανό και παραστατικό. Ωστόσο, το κείμενο διαπνέεται εμφανώς από μία διάθεση αναπόλησης και μελαγχολίας. Κυρίαρχος είναι ο νοσταλγικός τόνος, ο οποίος οφείλεται στην ανάμνηση των φιλικών προσώπων και των περιπετειών μίας άλλης εποχής και αποκαλύπτει τη συγκίνηση του αφηγητή για τα ευτυχισμένα παιδικά του χρόνια.
Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου: Βοήθημα με Λύσεις/Απαντήσεις
Ερωτήσεις
1 O αφηγητής, που βρίσκεται σε ώριμη ηλικία, περιγράφει σε κάποιο συνομιλητή του σκηνές από την παιδική του ζωή στη Σμύρνη. Ποια συναισθήματά του αποκαλύπτονται; Μπορείτε να εντοπίσετε στο κείμενο σημεία που να επιβεβαιώνουν τις παρατηρήσεις σας;
2 Ποια παιχνίδια έπαιζαν ο αφηγητής και η παρέα του με το πέταγμα των χαρταετών;
3 Το έθιμο του πετάγματος των χαρταετών διατηρείται και στην εποχή μας. Ποιες διαφορές εντοπίζετε σε σύγκριση με όσα περιγράφει ο αφηγητής;
4 O αφηγητής συνδέει το πέταγμα των «τσερκενιών» με διάφορες θρησκευτικές εικόνες. Βρείτε τα σχετικά χωρία και σχολιάστε τα.
5 «Εκεί, ούλα ήταν λογαριασμένα με νου και γνώση, το κάθε σοκάκι δεμένο με τον ουρανό»: Αναλύστε τη φράση αυτή. Τι θέλει να δείξει με τη μεταφορά ο αφηγητής;
Διαθεματικές εργασίες
1 Με τη βοήθεια του καθηγητή των Καλλιτεχνικών προσπαθήστε να κατασκευάσετε ένα χαρταετό, σύμφωνα με τις οδηγίες που υπάρχουν στην τέταρτη παράγραφο.
2 Συγκεντρώστε πληροφορίες για έθιμα της Καθαράς Δευτέρας σε διάφορα μέρη της χώρας και παρουσιάστε τες στην τάξη.
Δείτε τις Λύσεις-Απαντήσεις στις ερωτήσεις και διαθεματικές εργασίες του κειμένου «Τα τσερκένια» στο Λυσάρι Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου.
Η παραπάνω ανάλυση του κειμένου Τα τσερκένια αποτελεί μέρος του βοηθήματος της Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου έκδοσης taexeiola σε συγγραφή της φιλολόγου Άννας-Μαρίας Φουντουλάκη. Το βοήθημα περριλαμβάνει τις θεματικές ενότητες και πλαγιότιτλους, την περίληψη του κειμένου, σχόλια για τον αφηγητή, τη γλώσσα και το ύφος καθώς και τις λύσεις στις ερωτήσεις και τις διαθεματικές εργασίες.
Κατηγορία: ΑΡΘΡΑ