Τα Ρήματα: Ορθογραφία – Κανόνες και Εξαιρέσεις – Καταλήξεις Ρημάτων
γράφει η Άννα-Μαρία Φουντουλάκη,
Φιλόλογος-Γλωσσολόγος
ΡΗΜΑΤΑ – ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ
Ξεκινώντας την περιπλάνησή μας στην ορθογραφία των ρημάτων, θα ήταν χρήσιμο να έχουμε κατά νου ότι τα ρήματα της νέας ελληνικής έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά, βάσει των οποίων μπορούμε να μελετήσουμε τη μορφή και τη λειτουργία τους. Τα λεγόμενα «παρεπόμενα (ή συνακόλουθα) του ρήματος» είναι η διάθεση, ο αριθμός, το πρόσωπο, η έγκλιση, ο χρόνος, το ποιόν ενεργείας και η φωνή (Χατζησαββίδης & Χατζησαββίδου, 2011). Ακόμα, τα ρήματα της νέας ελληνικής διακρίνονται σε δύο συζυγίες, με κριτήρια την κατάληξη και τον τονισμό, όπως φαίνεται στους παρακάτω πίνακες.
Τα στοιχεία αυτά είναι απαραίτητα για τη διερεύνηση της μορφολογίας των ρημάτων και θα μας χρησιμεύσουν στην περιγραφή και στην κατανόηση των κανόνων ορθογραφίας που ακολουθούν.
ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΡΗΜΑΤΩΝ
Αρχικά, γίνεται λόγος για τις καταλήξεις των ρημάτων της ενεργητικής και παθητικής φωνής του Ενεστώτα. Ακολουθούν ορισμένοι από τους βασικότερους κανόνες ορθογραφίας των παροντικών ρηματικών τύπων και στη συνέχεια, αναφέρονται κανόνες σχετικά με τον σχηματισμό της οριστικής και της προστακτικής του αορίστου.
ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΡΗΜΑΤΩΝ ΕΝΕΣΤΩTΑ ΣΕ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
- Τα ρήματα της ενεργητικής φωνής στο α΄ πρόσωπο του ενικού αριθμού έχουν πάντα κατάληξη –ω.
π.χ. πηγαίν-ω
- Τα ρήματα της ενεργητικής φωνής στο β’ και γ’ πρόσωπο του ενικού αριθμού έχουν πάντα στην κατάληξη –ει.
π.χ. πηγαίν-εις, πηγαίν-ει
- Τα ρήματα της παθητικής φωνής στο α’, β’, γ’ πρόσωπο του ενικού αριθμού και στο γ’ πρόσωπο του πληθυντικού λήγουν πάντα σε –αι.
π.χ. χτενίζ-ομαι, χτενίζ-εσαι, χτενίζ-εται και χτενίζο-νται
- Τα ρήματα της ενεργητικής και παθητικής φωνής στο α’ και β’ πρόσωπο του πληθυντικού αριθμού λήγουν πάντα σε –ε.
π.χ. παίζ-ουμε, παίζ-ετε και ντυν-όμαστε, ντύν-εστε
ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΡΗΜΑΤΩΝ ΣΤΟΝ ΕΝΕΣΤΩΤΑ
- ΡΗΜΑΤΑ ΣΕ -ώνω
Όλα τα ρήματα με κατάληξη -ώνω γράφονται με ωμέγα (ω).
π.χ. μεγαλώνω, κρυώνω, σκαρφαλώνω, τελειώνω, τρυπώνω κ.ο.κ.
- ΡΗΜΑΤΑ ΣΕ -ίζω
Κατά κανόνα τα ρήματα που λήγουν σε -ίζω γράφονται με γιώτα (ι).
π.χ. καθαρίζω, σκουπίζω, στίζω, δροσίζω, καπνίζω, ζωγραφίζω κ.ο.κ.
Εξαιρέσεις: δακρύζω, κελαρύζω, αναβλύζω, κατακλύζω, γογγύζω, σφύζω, πήζω, πρήζω, δανείζω, αθροίζω
- ΡΗΜΑΤΑ ΣΕ -αίνω
Κατά κανόνα τα ρήματα που λήγουν σε -αίνω γράφονται με άλφα γιώτα (αι).
π.χ. ανεβαίνω, κατεβαίνω, πηγαίνω, μαθαίνω, ανασαίνω κ.ο.κ.
Εξαιρέσεις: πλένω, δένω, μένω
- ΡΗΜΑΤΑ ΣΕ -εύω
Κατά κανόνα τα ρήματα που λήγουν σε -εύω γράφονται με ύψιλον (υ).
π.χ. ψαρεύω, κλαδεύω, δουλεύω, μαζεύω, λατρεύω, μαγεύω κ.ο.κ.
Εξαιρέσεις: κλέβω και σέβομαι (στην παθητική φωνή)
- ΡΗΜΑΤΑ ΣΕ -έρνω
Κατά κανόνα τα ρήματα που λήγουν σε -έρνω γράφονται με έψιλον (ε).
π.χ. σπέρνω, γέρνω, σέρνω
Εξαίρεση: παίρνω
- ΡΗΜΑΤΑ ΣΕ -άβω
Κατά κανόνα τα ρήματα που λήγουν σε -άβω γράφονται με βήτα (β).
π.χ. θάβω, ράβω, σκάβω
Εξαιρέσεις: παύω, θραύω, ψαύω (αγγίζω, ψηλαφώ)
- ΡΗΜΑΤΑ ΣΕ -ιάζω
Κατά κανόνα τα ρήματα που λήγουν σε -ιάζω γράφονται με γιώτα (ι).
π.χ. δειλιάζω, αγκαλιάζω, νευριάζω, ξαφνιάζω, παραβιάζω κ.ο.κ.
Εξαιρέσεις: αδειάζω, μοιάζω, μονοιάζω και χρειάζομαι, νοιάζομαι (στην παθητική φωνή)
ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ ΑΟΡΙΣΤΟΥ ΣΕ -ίστε, -ήστε και -είτε
Στην προστακτική αορίστου βάζουμε κατάληξη
- -ίστε: στο β΄ πληθυντικό των ρημάτων της α΄ συζυγίας (-ω) στην ενεργητική φωνή
π.χ. καθαρίστε, σκουπίστε, ζωγραφίστε, κοιμίστε κ.ο.κ.
- -ήστε: στο β΄ πληθυντικό των ρημάτων της β΄ συζυγίας (-ώ) στην ενεργητική φωνή
π.χ. ζητήστε, κεντήστε, αγαπήστε κ.ο.κ.
- -είτε: : στο β΄ πληθυντικό των ρημάτων της α΄ και β΄ συζυγίας (-ω και -ώ) στην παθητική φωνή
π.χ. ντυθείτε, ασχοληθείτε, στοιχηθείτε, χτυπηθείτε, αγαπηθείτε κ.ο.κ.
ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΑΟΡΙΣΤΟΥ
- Τα ρήματα της α΄ συζυγίας (-ω) διατηρούν την ορθογραφία του ενεστώτα και στον αόριστο της ενεργητικής φωνής.
π.χ. καθάρισα (<καθαρίζω), δρόσισα (<δροσίζω), ξεχώρισα (<ξεχωρίζω)
έσβησα (<σβήνω) / έκλεισα (<κλείνω) / έλυσα (<λύνω) / δάκρυσα (<δακρύζω) / δάνεισα (<δανείζω) / άθροισα (<αθροίζω)
- Τα ρήματα της β΄ συζυγίας (-ώ) σχηματίζουν τον αόριστο της ενεργητικής φωνής σε -ησα.
π.χ. νίκησα (<νικώ), αγάπησα (<αγαπώ), ξύπνησα (<ξυπνώ), τραγούδησα (<τραγουδώ), χτύπησα (<χτυπώ), ρώτησα (<ρωτώ)
Εξαίρεση: μέθυσα (<μεθώ)
Προσοχή!
Δεν μπερδεύω την ορθογραφία των:
- -με/-μαι και -τε/-ται:
ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ | ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ |
-με
(α΄ πληθ.) |
-μαι
(α΄ εν.) |
Πηγαίνουμε στο πάρκο κάθε απόγευμα. | Προσπαθώ να τρέφομαι υγιεινά. |
-τε
(β΄ πληθ.) |
-ται
(γ΄ εν.) |
Έχετε κατοικίδιο; | Στις συναυλίες μαζεύεται πολύς κόσμος. |
Πιστεύετε ότι θα τα καταφέρει στον διαγωνισμό; | Θεωρείται σπουδαίος μουσικός. |
- -ειτε/-ειται
ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ | ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ | ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ |
ΟΡΙΣΤΙΚΗ/ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ | ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ | ΟΡΙΣΤΙΚΗ/ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ |
-ειτε
(β΄ πληθ.) |
-ειται
(γ΄ εν.) |
|
Μπορείτε (οριστ.) να επισκεφθείτε (υποτ.) τα καταστήματά μας κατόπιν ραντεβού! | Ετοιμαστείτε για δράση! | Περιποιείται τον κήπο καθημερινά. |
- -ιστε/-ηστε/-ειστε
ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ | ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ | |
ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ | ΟΡΙΣΤΙΚΗ/ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ | |
-ιστε
(β΄ πληθ.) |
-ηστε
(β΄ πληθ.) |
-ειστε
(β΄ πληθ.) |
Γκρεμίστε τον πύργο και ξαναρχίστε από το μηδέν! | Μετρήστε μέχρι το 5 και ξεκινήστε! | Εσείς προηγείστε. Δεν απειλείστε προς το παρόν. |
Προωθήστε το μήνυμα χωρίς καθυστέρηση! Είναι επείγον! | Θεωρείστε μία από τις καλύτερες ομάδες της χώρας. |
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Χατζησαββίδης, Σ. & Χατζησαββίδου Α. (2011). Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α’, Β’ Γ’ Γυμνασίου. ΟΕΔΒ, Αθήνα Έκδοση Α.
Αναστασιάδη-Συμεωνίδη Α. (2003). Αντίστροφο Λεξικό της Νέας Ελληνικής. Ίδρυμα Τριανταφυλλίδη.
Δείτε ακόμα:
- Η αύξηση των Ρημάτων στους Παρελθοντικούς Χρόνους
- Καλύτερα ή Καλλίτερα ή Καλήτερα; – Ορθογραφία – Κλίση – Ετυμολογία