«ΜΜΕ – Η Ψευδαίσθηση της πληροφόρησης» Αναπτυγμένο Θέμα Έκθεσης
«ΜΜΕ – Η Ψευδαίσθηση της πληροφόρησης» Αναπτυγμένο Θέμα Έκθεσης
«Η άμεση επαφή με το γεγονός δεν υπάρχει πια. Όλα μετατράπηκαν σε ένα τεράστιο παιχνίδι. Ο τηλεθεατής ή ο αναγνώστης, κρατά τα μάτια του καρφωμένα πάνω σ΄ αυτόν που αναλαμβάνει να μεταφράσει την πραγματικότητα και καταλήγει να μη βλέπει την πραγματικότητα αλλά μόνο τη μετάφρασή της. Ο κόσμος αντέδρασε με μια σύμβαση: ανάμεσα σε μας και στην ύπαρξη, ανάμεσα σε σένα και σε μένα, υπάρχει μια γραμμένη σελίδα, μια αιώνια αναμμένη οθόνη που παίρνει τη θέση της πραγματικότητας».
Φεντερίκο Φελλίνι
Αναπόσπαστο κομμάτι της ολοκλήρωσης του σύγχρονου νέου αποτελεί η γνώση και δη αυτής της καθημερινής πραγματικότητας, των συνεχών εξελίξεων, των διαμορφωμένων δυναμικών. Ενδεικτικό της σπουδαιότητας της και συγχρόνως αποδεικτικό στοιχείο της αναγνώρισής της, αποτελεί η πολυπληθής παρουσία των μέσων ενημέρωσης στο εσωτερικό των κοινωνιών σε κάθε χρονική στιγμή της πορείας τους. Προσαρμοσμένα διαρκώς στις αλλαγές των κοινωνικών χαρακτηριστικών, δίνουν την προσωπική τους μάχη για την έγκυρη και έγκαιρη, όπως αρέσκονται να τονίζουν, ενημέρωση του πολίτη.
Όπως όμως κάθε τι σχεδόν διαχρονικό, έτσι και τα μέσα ενημέρωσης βιώνουν, σήμερα, μια σχετική αλλοίωση των χαρακτηριστικών τους. Μια αλλοίωση η οποία πλέον είναι αναγνωρίσιμη μέσα από την σύγχρονη μορφή τους, από το ρόλο που καλούνται να επωμιστούν, από την ίδια την ενημέρωσή που παρέχουν καθημερινά μέσα από τα νυχτερινά δελτία ειδήσεων και τα άρθρα των εφημερίδων.
Ολοένα αυξάνονται πλέον οι φωνές ειδικών και μη για μια μακρόθεν στατική ενημέρωση. Για μια απόσταση του αναγνώστη – τηλεθεατή από τα διαδραματιζόμενα γεγονότα και ειδικότερα την ουσία αυτών, σε βαθμό που να κάνουν λόγο για απουσία άμεσης επαφής μεταξύ των δύο, του πομπού και του δέκτη, η οποία είναι σχεδόν εξ’ ολοκλήρου αποδεκτή από το σύνολο των ενεργά σκεπτόμενων ανθρώπων.
Αξίζει πάντως να τονίσουμε ότι αποτελεί σοβαρό ολίσθημα να πιστεύουμε σήμερα ότι η κατάσταση αυτή αποτελεί μια ωμή επιβολή των μέσων ενημέρωσης. Αντίθετα αποτελεί μια σύνθεση ιδιαίτερων παραγόντων, μεταξύ των οποίων πρωταρχικό ρόλο διαδραματίζουν και αυτά. Δεν πρέπει να λησμονούμε άλλωστε ότι τα γεγονότα και οι όποιες εξελίξεις τα συνοδεύουν έχουν μια παγκόσμια πολλές φορές εμβέλεια στοιχείο το οποίο καθιστά αδύνατη την εξέτασή τους σε ένα περιορισμένο γεωγραφικό χώρο.
Ένα χαρακτηριστικό το οποίο το συναντάμε και στο εσωτερικό κάθε κοινωνικού συνόλου, όπου μπορούμε σχεδόν πολύ εύκολα να καταγράψουμε μια ποικιλομορφία απόψεων και ιδεών σε θέματα κοινά, προσεγγίσημα σχεδόν από κάθε πολίτη. Οφειλόμενη ως ένα βαθμό στην αλματώδη άνοδο των συστημάτων και το ποσοστό αφομοίωσης της παραγόμενης γνώσης, καθώς και στην εξ’ αντικειμένου διαφορετικότητα της ανθρώπινης φύσης αποτελεί ίσως ένα σημαντικό λόγο για την καταγεγραμμένη απόσταση μεταξύ πολίτη και γεγονότος.
Είναι ουτοπία συνεπώς να υποστηρίζει κανείς στον αιώνα μας ότι ο καθένας μας ως αυτόνομο άτομο μπορεί να ενημερωθεί μόνος του, σφαιρικά και με πληρότητα για τις συντελούμενες εξελίξεις. Μια τέτοια άποψη απαρνιέται τους αντικειμενικά υπαρκτούς περιορισμούς όσον αφορά την παρουσία του ανθρώπου στο χώρο, δεχόμενη παράλληλα ότι οι υποκειμενικά διαμόρφωνες απόψεις κάποιου αποτελούν έκφραση της σύγχρονης πραγματικότητας.
Μολονότι τα στοιχεία αυτά καθιστούν ολοένα και πιο σημαντικό το ρόλο του δημοσιογράφου στη καθημερινή ζωή τονίζοντας εμμέσως την ανάγκη για υπεύθυνη στάση αυτού, σύγχρονα φαινόμενα αποδεικνύουν μάλλον το αντίθετο. Ο ρόλος του όπως αυτός προσδιορίζεται μέσα από τις συνθήκες ζωής στις μεγαλουπόλεις εκβάλει την εξονυχιστική έρευνα των γεγονότων, των αιτιών που τα δημιουργούν και των συνεπειών που αυτά παράγουν. Συντονισμένες ενέργειες με απώτερο στόχο την αντικειμενική καταγραφή και παρουσίαση τους στον πολίτη. Με υψηλό αίσθημα ευθύνης απέναντι στο ρόλο του και σεβασμό στην προσωπικότητα και το αισθητικό κριτήριο του ακροατή-αναγνώστη.
Στόχοι οι οποίοι επιτεύχθηκαν σχεδόν εξ’ ολοκλήρου στα πρώτα χρόνια της δημοσιογραφίας παρουσιάζοντας έτσι την ιδανική σχεδόν, μορφή της. Ένα σημείο αναφοράς και πρότυπο συμπεριφοράς για τους επόμενους εκπροσώπους του χώρου αυτού. Μια χρονική περίοδος στην οποία η καταγραφή των γεγονότων γίνονταν με τρόπο λιτό, συγχρόνως όμως περιεκτικό και το σπουδαιότερο ίσως από όλα αντικειμενικό. Χαρακτηριστικά εκ διαμέτρου αντίθετα με αυτά που παρατηρεί κανείς σήμερα, σε βαθμό που να θεωρηθεί κανείς ουτοπιστής σε περίπτωση υποστήριξης από μέρους του της άποψης περί ύπαρξης άμεσης, ουσιαστικής και αντικειμενικής ενημέρωσης.
Αυτό που είναι αντιληπτό σε όλους, σχεδόν, είναι ότι το, κατά τα άλλα, λειτούργημα της δημοσιογραφίας περιορίζεται σε μια ιδιάζουσα έκφραση του. Σε μια μορφή που ως πρωταρχικό στόχο έχει καθιερώσει τον τηλεθεατή – κυρίως – μπροστά από το μέσο μετάδοσης των πληροφοριών, ανήμπορο να αντιδράσει σε οτιδήποτε του προσφέρεται. Μια τεχνική που προάγεται μέσω του καταιγισμού πληροφοριών που μεταδίδονται χωρίς ίχνος, σχεδόν, κριτικής αξιολόγησης. Η εμμονή στην επιφανειακή κάλυψη των όποιων εξελίξεων είναι κάτι παραπάνω από εμφανής, σχεδόν ορισμός της σύγχρονης δημοσιογραφίας.
Αξιοσημείωτος πάντως είναι ο τρόπος με τον οποίο καταφέρουν τελικά να παρουσιάζουν ένα αντικειμενικό μειονέκτημά τους έτσι ώστε να περνά σχεδόν απαρατήρητο ή στην καλύτερη περίπτωση να θεωρείται θετικό στοιχείο της σύγχρονης ενημέρωσης. Εκτενής αναλύσεις και πλήθος λεπτομερειών επιστρατεύονται για να καλύψουν την παρεχόμενη πληροφορία προσπαθώντας παράλληλα να την αναβαθμίσουν ποιοτικά.
Εν τέλει, και ως συνέπεια αυτού είναι να γινόμαστε καθημερινά μάρτυρες μιας ενημέρωσης που λίγο σχετίζεται με την αντικειμενική ύπαρξη των όποιων γεγονότων. Μια ενημέρωση που τείνει να ονομάζει πραγματικότητα αυτό που η ίδια αντιλαμβάνεται και να θεωρεί τη μεταφορά αυτής προς του αναγνώστες-τηλεθεατές ως ένα γεγονός απυρόβλητο από όποια κριτικά βέλη.
Η συστηματική προώθηση της πρακτικής αυτής για λόγους εμπορικούς ενίοτε όμως και πολιτικούς βρίσκεται σε άρρηκτη σχέση με τα φαινόμενα παθογένειας που αναπτύσσουν καθημερινά οι τηλεθεατές, τα χαρακτηριστικά των οποίων έχουν μεταβληθεί. Από ενεργούς εκφραστές αντιλήψεων και ιδεών έχουν μετουσιωθεί σε παθητικούς δέκτες μηνυμάτων. Φερέφωνα της εκάστοτε εκδοτικής δύναμης και πολιτικής πρακτικής ακολουθούν άκριτα τους δρόμους που τους παρουσιάζουν, διώκοντας από τον εσωτερικό τους κόσμο το προσωπικό στοιχείο και αντικαθιστώντας το με το ξένο το αλλότριο.
Η σχεδόν πλήρης παθητικοποίηση τους αποδεικνύεται έμπρακτα μέσα από την απουσία πρωτόβουλων ενεργειών για την αλλαγή της αρνητικής αυτής κατάστασης. Μέσα από μια παθητική δεκτικότητα των εξελίξεων που φτάνει στα όρια της μοιρολατρίας. Μέσα από την υιοθέτηση της άποψης ότι πραγματικότητα είναι ότι παρουσιάζεται από τα μέσα ενημέρωσης. Άποψη η οποία πλέον θεωρείται προϊόν προσωπικής επιλογής κατόπιν μιας, αντικειμενικά ανύπαρκτης κριτικής αξιολόγησης.
Σημαντικότερο όμως από την ουτοπία στην οποία ζουν οι σύγχρονοι τηλεθεατές είναι η αποψίλωση των ηθικών αρχών και αναστολών που συντελείται μέσω της μετάδοσης μηνυμάτων από τα μέσα ενημέρωσης. Ο σύγχρονος άνθρωπος λίγο απέχει πλέον από αυτόν της πλήρους αλλοτρίωσης και της ετεροκατεύθυνσης. Αντίθετα η πορεία του προς αυτόν είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα είναι σύντομη αν οι υπάρχουσες συνθήκες συνεχίσουν να καθιστούν πραγματικότητα την ύπαρξή τους.
Οι δυνατότητες αντίδρασης σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι ελάχιστες ως ανύπαρκτες, ειδικά αν λάβουμε σοβαρά υπόψη μας τις προβλέψεις σε μορφή προφητείας, για την ραγδαία είσοδο της πληροφορικής στη ζωή μας και τη δημιουργία μιας ολοκληρωτικά δικτυωμένης κοινωνίας. Είναι, ασφαλώς, αυτονόητη η ανάγκη της δυναμικής δραστηριοποίησής μας σήμερα, προς την κατεύθυνση αποφυγής μιας τέτοιας πραγματικότητας οι συνέπειες της οποίας θα είναι μη αντιστρέψιμες στο μέλλον. Η μέχρι τώρα πρακτική έχει αποδείξει ότι συντονισμένες ενέργειες φέρνουν τελικά το επιθυμητό αποτέλεσμα, ειδικά όταν αυτές συνοδεύονται από την απαραίτητη διάθεση για συνεχή αγώνα και την ακλόνητη πίστη για την επίτευξη του στόχου.
του Βαγγέλη Ρηγούδη
Εκπαιδευτικός, Φιλόλογος ΑΠΘ
Κατηγορία: ΑΡΘΡΑ